Rzadko się zdarza, by lek znany od ponad 100 lat znalazł swoje nowe, całkiem nieoczekiwane zastosowanie
w zupełnie innym obszarze medycyny niż do której był pierwotnie przeznaczony.

    Lipiodol® Ultra Fluid jest kontrastem olejowym stosowanym w ultrasonograficznej histerosalpinografii (Sono HSG), inaczej – badaniu mającym na celu uwidocznienie jamy macicy i jajowodów, zastępującym badanie rentgenowskie. Substancją aktywną tego preparatu są estry etylowe jodowanych kwasów tłuszczowych izolowanych z maku.

    W roku 1951 ukazała się ciekawa praca naukowa Williama C. Weira i Dawida R. Weira w czasopiśmie Fertility
and Sterility wskazująca, że “ubocznym” efektem wykonania HSG z użyciem kontrastu olejowego jest zwiększony odsetek ciąż (1). Kolejne badania przeprowadzone m.in w Australii i Nowej Zelandii potwierdziły ten efekt. Opublikowana w 2004 roku praca N.P. Johonsona i współpracowników (2) w Human Reproduction, podsumowująca wyniki badania The FLUSH Trial. Badano skuteczność pertubacji Lipiodolem® u kobiet z niepłodnością z lub bez endometriozy.
    W grupie kobiet z endometriozą, w której zastosowano Lipiodol® odsetek ciąż wynosił 47,8%. U kobiet, u których nie zastosowano tego kontrastu odsetek ciąż wynosił 10,8%. Ten sam zespół naukowców, kontynuował badanie wpływu Lipiodolu®  na odsetek ciąż u pacjentek w grupie z niepłodnością o nieznanej przyczynie (niepłodnością idiopatyczną), bez endometriozy ws. grupa kontrolna, bez pertubacji Lipiodolem® . W grupie badanej (z Lipiodolem®) uzyskano znamiennie więcej ciąż i żywych urodzeń niż w grupie kontrolnej (3).
Ciekawe podsumowanie badań na temat zastosowania Lipiodolu®  w leczeniu niepłodności u pacjentek z łagodną endometriozą i niepłodności idiopatycznej zawiera publikacja w języku polskim, będąca przedstawieniem stanowiska ekspertów profesorów Romualda Dębskiego, Leszka Pawelczyka i Tomasza Paszkowskiego (4).

    Metaanaliza wyników badań nad Lipiodolem®  przeprowadzona w 2014 roku doprowadziła jej autorów do konkluzji, “…że wśród kobiet z obniżoną płodnością, u których prawdopodobieństwo zajścia w ciążę wynosi 17%, jeśli nie zostanie podjęta interwencja, odsetek ten wzrośnie od 29% do 55%, jeśli zastosuje się u nich płukanie jajowodów środkami kontrastowymi na bazie oleju, co oznacza, że pertubacji tym preparatem zwiększa 3,5 krotnie prawdopodobieństwo zajścia w ciążę (5).

    Badania nad terapeutycznym zastosowaniem Lipiodolu®  cały czas trwają i jednym z ich celów jest wyjaśnienie pełnego mechanizmu, poprzez który uzyskujemy pozytywne efekty lecznicze z jego zastosowaniem.

    Obecnie metoda leczenia niepłodności z pomocą Lipiodolu® jest szeroko i z sukcesem przeprowadzana w Australii, Wielkiej Brytanii, Holandii, czy Nowej Zelandii. W Polsce jest ona jeszcze mało znana. Stosuje ją
m.in. Klinika Przyczynowego Leczenie Niepłodności Centrum Medycyny Spersonalizowanej CODE w Łodzi.

    Jedne z najnowszych badań przeprowadzonych w Holandii, których wyniki opublikowano w 2021 r (6), wykazały na podstawie 5-cio letnich obserwacji, że zastosowanie zabiegu HSG z użyciem kontrastu olejowego skutkowało wyższym skumulowanym wskaźnikiem żywych urodzeń w porównaniu do zastosowania HSG z użyciem kontrastu wodnego przy porównywalnych kosztach zabiegu. Więcej par poczęło w sposób naturalny lub przez Inseminację wewnątrzmaciczną po HSG z kontrastem olejowym, niż w przypadku par u których poczęcie nastąpiło w wyniku zapłodnienia in vitro (IVF)  lub doplazmatycznej iniekcji plemników (ICSI) po HSG z kontrastem olejowym.

    Lipiodol® stosuje się w ramach diagnostyki drożności jajowodów.

    Podczas badania USG, podawany jest do jamy macicy za pomocą cewnika etiodyzowany kontrast olejowy Lipiodol® Ultra Fluid przepłukujący jamę macicy oraz jajniki (tzw. persuflacja), wpływając w ten sposób pozytywnie między innymi na rzęski znajdujące się w jajowodach.

    Eksperci zajmujący się Lipiodolem® , wymieniają dwa mechanizmy jego działania i pozytywnego wpływu na płodność kobiet:

            – mechaniczny, czyli:

1. uwolnienie zrostów około-jajowodowych,
2. stymulacja aparatu rzęskowego w jajowodach,
3. ze względu na zwiększoną lepkość preparatu i wolniejsze wchłanianie, efekt udrożnienia jajowodu jest wydłużony niż przy kontraście wodnym.

            – immunobiologiczny, czyli moduluje układ odpornościowy:

1. działanie bakteriostatyczne związku jodu na śluz szyjowy, czyli hamowanie rozwoju bakterii w śluzie
2. modulowanie aktywności komórek odpornościowych fagocytów (produkcja cytokin, ograniczenie mnożenia się limfocytów, modulowanie aktywności makrofagów),
3. zwiększenie zdolności endometrium do przyjęcia i utrzymania zarodka.

    Nie zaleca się stosowania Lipiodolu® u kobiet uczulonych na jakikolwiek składnik preparatu np. jod, olej makowy. Zazwyczaj stosuje się go w przypadku kobiet poniżej 40 r.ż., z niskim ryzykiem zmian patologicznych w jajowodach, nieposiadających zaburzeń endokrynologicznych.

    Zabieg ten zwiększa prawdopodobieństwo zajścia w ciążę pacjentek z umiarkowaną endometriozą
i/lub niepłodnością idiopatyczną. Wykonywany jest wyłącznie po konsultacji i na zlecenie lekarza prowadzącego leczenie niepłodności.

    Źródła:

1. Weir WC, Weir DR. Therapeutic value of salpingograms in infertility. Fertil Steril. 1951, 2(6): 514-22.
2. Johnson NP, Farquhar CM, Hadden WE, et al. The FLUSH trial-flushing with Lipiodol for unexplained (and endometriosis-related) subfertility by hysterosalpingography: a randomized trial. Hum Reprod. 2004, 19(9): 2043- 51.
3. Johnson NP, Kwok R, Stewart AW, et al. Lipiodol fertility enhancement: two- year follow-up of a randomized trial suggests a transient benefit in endometriosis, but a sustained benefit in unexplained infertility. Hum Reprod. 2007, 22(11): 2857-62.
4. Romuald Dębski, Leszek Pawelczyk, Tomasz Paszkowski. Stanowisko Zespołu Ekspertów dotyczące zastosowania kontrastu olejowego Lipiodol® Ultra Fluid w medycynie rozrodu. Portal edukacyjny e-Medycyna.pl, 2018.
5. Mohiyiddeen L, Hardiman A, Fitzgerald C, Hughes E, Mol BWJ, Johnson N, Watson A. Tubal flushing for subfertility (Review). Cochrane Database of Systematic Reviews 2015, Issue 5. Art. No.: CD003718. 
6. Nienke van Welie, Clarabelle. Pham, Joukje van Rijswijk, Kim Dreyer, Harold R. Verhoeve, Annemieke Hoek, Jan Peter de Bruin, Annemiek W. Nap, Machiel H.A. van Hooff, Mariëtte Goddijn, Angelo B. Hooker, Anna P. Gijsen, Maaike A.F. Traas, Jesper M.J. Smeenk, Alexander V. Sluijmer, Marieke J. Lambers, Gijsbertus A. van Unnik, Cornelia H. de Koning16, Alexander Mozes, Catharina C.M. Timmerman, Cornelis B. Lambalk, Jonathan D. Karnon, Velja Mijatovic, Ben Willem J. Mol. The long-term costs and effects of tubal flushing with oil-based versus water-based contrast during hysterosalpingography. RBMO VOLUME 42, ISSUE 1, 2021